Przeszłość Żnina

Tuner

Pierwsi ludzie pojawili się w okolicach Żnina kilkanaście tysięcy lat temu – po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego i pojawieniu się tundry. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą sprzed 10 tysięcy lat – z okresu paleolitu.

Liczne znaleziska archeologiczne świadczą o kontaktach Żnina ze światem antycznym. Kontakty takie umożliwiała droga bursztynowa biegnąca od Adriatyku przez Śląsk i Kalisz do Bałtyku. Przebieg tej drogi przedstawia mapa geografa z Aleksandrii, Ptolemeusza (90-168r. n.e.). Umieszczony na niej gród Setidava na północ od Kalisza identyfikowany jest z dużym prawdopodobieństwem z najdawniejszym Żninem.

Między nasypem kolejowym a brzegiem Dużego Jeziora Żnińskiego, po prawej stronie rzeki Gąsawki zachowały się elementy wału będące pozostałością wczesnośredniowiecznego grodu (VI-VIII wiek n.e.). Do rozwoju osadnictwa w Żninie przyczyniło się doskonałe położenie geograficzne i warunki topograficzne o cechach obronnych.

Układ przestrzenny Żnina został ukształtowany w początkach XI w. Obejmował trzy elementy: na półwyspie gród (siedziba władzy i zarządu administracyjno-wojskowego) i podgrodzie z ludnością rzemieślniczo-wojskową oraz na Ostrowie targ z gospodą i miejscem kultu. Usytuowanie świątyni chrześcijańskiej w tym miejscu wiąże się z darowiznami na rzecz Kościoła obejmującymi plac i urządzenia targowe.

W państwie Piastów wzrosło znaczenie Żnina jako węzła komunikacyjnego. Władza państwowa usadowiła się w grodzie położonym wśród mokradeł brzegu Dużego Jeziora Żnińskiego. Żnin pełnił w tym czasie przede wszystkim funkcję militarną. Sprawował on kontrolę nad przeprawą przez Gąsawkę, jednocześnie blokował najeźdźcom drogę w głąb państwa. W grodzie swoje rezydencje mieli: kasztelan (XI-XIII w.), przedstawiciel władzy państwowej i naczelnik grodu. Świadczy to o istotnej funkcji administracyjnej Żnina.

W I połowie XII w. Żnin był już własnością Kościoła. Zostało to potwierdzone w Bulli Gnieźnieńskiej wystawionej przez papieża Innocentego II w dniu 7 lipca 1136r. dla metropolity Jakuba ze Żnina. Jest to najstarszy dokument zawierający wzmiankę o Żninie (provincia de Znein cum foro). Bulla wymienia 29 pałuckich osad stanowiących własność Kościoła.

Według Jana Długosza wojny prowadzone przez Bolesława Krzywoustego (1102-1138) wymusiły potrzebę wybudowania w Żninie fortyfikacji (m.in. umocnienia podgrodzia od nasady półwyspu).

W 1234r. Władysław Odonic zrzekł się praw do kasztelanii żnińskiej na rzecz arcybiskupa Janusza II, z którego rąk w 1263 roku Żnin otrzymał prawa miejskie w formie lokacji na prawie magdeburskim. Niestety dokument lokacyjny uległ zniszczeniu i nie dochował się do naszych czasów.

W 1284r. książę wielkopolski Przemysł II zatwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje nadane przez jego poprzedników oraz nadał arcybiskupowi Jakubowi Śwince prawo posługiwania się w mieście Żninie własną monetą, która posiadała prawo monety obiegowej w całym państwie. Przywilej mennicy był bardzo dochodowy, część wypracowanego w Żninie zysku prawdopodobnie przeznaczano na podniesienie gospodarki w żnińskim kluczu dóbr kościelnych. Ponadto przez Żnin przechodził szlak handlowy ze Śląska do Gdańska, tzw. Szlak Bursztynowy, co wzmacniało atrakcyjną lokalizację grodu.

W lipcu 1331r. do miasta wtargnął oddział Zakonu Krzyżackiego pod dowództwem Marszałka Dietricha von Altenburga. Żnin został doszczętnie spalony i złupiony, nie oszczędzono nawet dworu arcybiskupiego.

Aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości, postanowiono otoczyć miasto murem obronnym. Jego budowę rozpoczęto przed 1343r. W tym czasie lewobrzeżny Żnin przybrał kształt owalu, powstała ulica Wielka (obecnie Śniadeckich), ulica Mniska (Rychlewskiego) oraz rynek. Stare Miasto zabezpieczone było od zachodu i północy podwójnymi fosami, w ulicy Dworskiej (Kościuszki) zbudowano Bramę Poznańską. Od wschodu dostępu broniła Brama Toruńska z mostem zwodzonym łączącym miasto z Ostrowem. Trzecią bramę (Wodną) założono u wylotu uliczki prowadzącej do Jeziora Małego Żnińskiego (tzw. Czaple). Ulice Szewska i Sukiennicza (Pocztowa) połączone zostały z rynkiem. W miejscu dzisiejszego kościoła p.w. Najświętszej Marii Panny znajdował się klasztor dominikański wraz z kościołem p.w. św. Jana Chrzciciela ufundowany w latach 1338-39 przez arcybiskupa Janisława. W części północnej miasta powstała rezydencja arcybiskupia. Od zachodu miasto zamykała ulica Podmurna biegnąca wzdłuż muru, po przeciwległej stronie Stare Miasto zabezpieczał Ostrów z Bramą Ostrowską stojącą przy wylocie na wschód. Jeszcze pod koniec XIX wieku w miejscu Bramy istniał szeroki rów z drewnianym mostem zamiast dawnego zwodzonego.

W 1350r. dokonano relokacji miasta na prawie średzkim.

W 1357r. król Kazimierz Wielki potwierdził wszystkie nadane wcześniej przywileje (obszar podlegający Żninowi nazwano powiatem – districtus). Umożliwiło to dalszy rozwój miasta, który, choć przerywany wojnami, pożarami i licznymi zarazami, trwał do początku XVII w. Od XV w. w Żninie warzono wyśmienite piwo. Wypiekano tu także najsmaczniejszy chleb pszenny w Wielkopolsce (zgodnie ze świadectwem prymasa Jana Łaskiego, pochodzącym sprzed ponad czterystu lat).

W 1424r. założono jedno z najstarszych w Wielkopolsce Bractwo Strzeleckie zrzeszające zamożniejszych rzemieślników. Po części wynikało to z obowiązku mieszczan obrony fortyfikacji miejskich. W XV w. wybudowano na rynku gotycką wieżę ratuszową, tzw. basztę. W 1443r. włączono do miasta dawny dwór arcybiskupi na Ostrowiu. W tych czasach Żnin był jednym z większych miast Wielkopolski.

W późnym średniowieczu zlikwidowany został powiat (districtus) żniński, a miasto znalazło się w powiecie kcyńskim. W XVI w. miasto weszło w skład województwa kaliskiego.

Od początku XVII w. datuje się upadek miasta. Przed wielką zarazą w 1628r., kiedy mieszkańcy na jakiś czas opuścili Żnin, w mieście było 201 domów mieszkalnych. W czasie potopu szwedzkiego zniszczeniu uległy mury obronne (częściowo), fosy, brama, wiatrak, cegielnia, łaźnia miejska. Po potopie odnotowano 96 domów. Kolejne spustoszenia spowodowały pożary w 1678, 1692 i 1700r. oraz wojna północna w 1751r. Wobec takich zniszczeń wielu żninian przeniosło się do Gniezna, Kcyni i Żernik.

Latem 1772r. wskutek I rozbioru Polski Żnin znalazł się pod zaborem pruskim. Miasto znalazło się w granicach powiatu inowrocławskiego (obwód nadnotecki). Zamieszkiwane było przez 613 mieszkańców (było większe m.in. od Bydgoszczy i Inowrocławia) i 120 domów mieszkalnych. W krótkim czasie osiedliło się w mieście 141 Niemców, Mimo to Żnin był stosunkowo mało zgermanizowany i nigdy nie stracił swojego polskiego charakteru. Okres rozbiorów przyniósł burzenie miejskich fortyfikacji i umocnień, likwidację kościoła św. Trójcy na Ostrowie (1817r.) i klasztoru dominikańskiego wraz z kościołem św. Jana Chrzciciela (1820r.) Ostatecznie zostały rozebrane mury miejskie (Brama Toruńska w 1820r.) Fragmenty części fundamentowej murów znajdują się na lewym brzegu Gąsawki (przy moście na ulicy 700-lecia) i w piwnicy budynku przy ulicy Podmurnej 17.

Żninianie masowo wzięli udział w powstaniu kościuszkowskim (1794r.) Wojska insurekcyjne kontrolowały Żnin od września do listopada. W 1806r. przez miasto przeszły wojska napoleońskie. Od lipca 1807r. do 1815r. Żnin wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. W latach 1818-1887 utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Żnin położony był w obrębie powiatu szubińskiego, podlegającego departamentowi bydgoskiemu.

W pierwszej połowie XIX w. Żnin ponownie wszedł na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Brukowano drogi, stawiano budynki, rozwijał się handel i rzemiosło.

W czasie Wiosny Ludów 9 kwietnia 1848r. w Żninie wybuchło powstanie. Do 17 maja 1848r. władzę przejęli Polacy.

W 1867r. powstała pierwsza Polska Spółka Pożyczkowa w Żninie przekształcona później w Bank Ludowy. Miasto mogło w ten sposób uniezależnić się od władz pruskich w sprawach gospodarczych.

W 1887r. Żnin został stolicą powiatu, dwa lata później wybudowano Powiatową Kolej Wąskotorową. W latach 1893-94 uruchomiono cukrownię, która wspólnie z dworcem kolejowym stała się przyczyną rozwoju przestrzennego miasta na wschód. W ciągu ostatniego dziesięciolecia XIX wieku liczba mieszkańców Żnina wzrosła o 1500. Powstało Polskie Towarzystwo Śpiewacze, wybudowano bibliotekę, mleczarnię, pocztę, szpital, sąd i więzienie, założono kanalizację, gazociąg, wodociągi miejskie, latarnie.

W 1909r. w miejscu dawnego klasztoru dominikańskiego zbudowano kościół ewangelicki (obecny kościół p.w. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski).

Wzrost liczby mieszkańców został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Do służby wojskowej powołano 700 mężczyzn, 86 spośród nich zginęło.

1 stycznia 1919r. Żnin przyłączył się do powstania wielkopolskiego. Wojska polskie pod dowództwem kpt. Jana Tomaszewskiego wyparły Niemców na Noteć i przyniosły miastu wolność. Żnin liczył wtedy 4980 mieszkańców, którzy wybrali 12-osobową Radę Miejską. Miasto coraz bardziej nastawiało się na obsługę rolnictwa, o czym świadczy uruchomienie m.in. młyna parowego, Spółdzielni Mleczarskiej oraz Fabryki Maszyn Rolniczych braci Malaków (obecnie odlewnia żeliwa na ul. Mickiewicza)

Ta kamienica na lewej stronie fotki stoi na rogu ulic Mickiewicza i Aliantów
zaś budynek z szyldem odlewni należy do Pana Kowalczyka ten niski
między nimi zastąpiono kamienicą mieszkalną.Sama fabryka braci
malaków to budynek odlewni po drugiej stronie ulicy Mickiewicza na
przeciwko budynku telekomunikacji.

Budynek odlewni od kilku dni jest rozbierany i opustoszony Sad

Najważniejszym zakładem nadal była cukrownia.W dwudziestoleciu międzywojennym miasto wzbogaciło się o nowe zakłady i przedsiębiorstwa. Do największych inwestycji należała budowa elektrowni. Rozprzestrzenianiu ulegała zabudowa ulic Mickiewicza, Szpitalnej i Podgórnej (Aliantów). Rozpoczęło się zasiedlanie ulic Dąbrowskiego i 1 Stycznia. Powstał także projekt, by w miejscu dawnych fortyfikacji urządzić planty.

Miasto uzyskało spory rozgłos dzięki koncernowi wydawniczemu Anny i Alfreda Krzyckich zatrudniającemu ponad trzystu pracowników. W Żninie wydawano takie czasopisma i gazety, jak: „Ilustrowany Kurier Polski”, „Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego”, „Pałuczanin” oraz „Moja Przyjaciółka”, która prenumerowana była w całej Polsce i osiągała milionowy nakład.

W roku 1923 utworzono Miejskie Gimnazjum, które odegrało bardzo ważną rolę w życiu intelektualnym Żnina.

W sierpniu 1939r. Żnin liczył 5090 mieszkańców. 9 września 1939r. Żnin został zajęty przez niemieckiego okupanta. Zmianie uległa nazwa miasta (Dietfurt). 600 osób wywieziono m.in. do Mińska Mazowieckiego i Nowego Targu. Wywożono głównie inteligencję i ludzi bogatszych, ich miejsce zajmowali Niemcy, pochodzący przede wszystkim z krajów nadbałtyckich. Ponad 200 osób wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Część żninian wcielono do więzień, obozów koncentracyjnych lub rozstrzelano.

Sam Żnin nie uległ większemu zniszczeniu. Niemcy spalili synagogę przy ulicy Pocztowej

(obecnie znajduje się w tym miejscu blok cukrowniczy), rozebrano piękną kamienicę Państwa Smorowskich (pusta parcela stoi dziś w rynku). Ponadto zniszczyli bibliotekę gimnazjum. Pozostawili po sobie jednak 16 ha plant wokół Starego Miasta i nad Jeziorem Małym.

W okolicznych lasach formowały się oddziały partyzanckie. Samodzielna Jednostka Obwodu Pałuk Armii Krajowej dowodzona była przez Bogdana Hądzlika, pseudonim Madej z Parlina. Jesienią 1944r. działała także w tych lasach radziecka grupa zwiadowcza. 21 stycznia 1945r. Armia Radziecka zajęła Żnin. Rozpoczęło się wprowadzanie i utrwalanie władzy ludowej.

Po wojnie nastąpił znaczny rozwój Żnina. Miasto się powiększyło, wybudowano fabrykę maszyn „Spomasz”, na bazie fabryki Malaków powstał „Żefam”. Zlokalizowano nowe osiedla mieszkaniowe na północny zachód od miasta (w rejonie ulic Mickiewicza i Browarowej oraz Wielkiej Osady – nad Dużym Jeziorem przy wylocie na Szubin). W latach 60-tych przyłączono do Żnina wieś Górę. Liczba mieszkańców przekroczyła wówczas 10000 osób.

Ja aż tak bardzo na architekturę i różne ślady nie zwracam uwagi, żyję trochę w pośpiechu tak samo jak czytałem tą historię, jeżeli ktokolwiek kojarzy jakieś miejsca z opisu można dopasować fotki

[link widoczny dla zalogowanych]

lub dołączyć do opisu jakieś swoje Wink

leo

Gratuluję, solidnie odrobiłeś lekcje i udało Ci się zebrać "w pigułce" sporo ciekawego materiału. Mam takie coś w postaci książki "Żnin - 700 lat dziejów miasta". Jest to monografia wydana z okazji ówczesnych jubileuszowych obchodów. Byłem wtedy stałym mieszkańcem tego pięknego miasta i ta książka stanowi jedną z moich najcenniejszych pamiątek.

Tuner

Tata powiedział że są pozostałości tych reklam na budynku więc jeżeli je znajdę uwiecznię na płycie CD i w internecie Wink

leo

A miejsce po synagodze, kiedy jeszcze nie było tam bloku, to był mój skrót bo w tamtym czasie wydawało mi się, że idąc z Podmurnej na Śniadeckich przez Średnią i Łączną to jest strasznie daleko i trzeba było szukać krótszej trasy.

Tuner

Zrobione przeze mnie fotki
każda osobno Smile

niestety kiepskie jakościowo i niektóre bzdurne ;/
1 Alejka wzdłuż rzeki Gąsawki w stronę przejazdu wąskotorowego
[link widoczny dla zalogowanych]
2 Widok do Gąsawki (w stronę jeziora czaple) z ostatniego mostu na rzece
[link widoczny dla zalogowanych]
3 Widok na tamę i most wąskotorowy nad rzeką
[link widoczny dla zalogowanych]
4 Przeciwny brzeg
[link widoczny dla zalogowanych]
5 Stanica WOPRu zdjęcie robione kilka metrów od budki rybaka
[link widoczny dla zalogowanych]
6 Element starego szpitala, robione z przejścia dla pieszych między dwoma parkami
[link widoczny dla zalogowanych]
7 Trochę dalej niż poprzednio Smile

[link widoczny dla zalogowanych]
8 Ściana - tutaj widniała reklama fabryki powozów
[link widoczny dla zalogowanych]
9 Inne ujęcie
[link widoczny dla zalogowanych]
10 Niegdyś fabryka braci Malak, dziś odlewnia która niedługo zostanie usunięta
[link widoczny dla zalogowanych]
11 Przydrożna alejka w parku nad jeziorem wzdłuż ulicy Szkolnej w stronę kortu
[link widoczny dla zalogowanych]
12 Widok na jezioro z tego samego miejsca
[link widoczny dla zalogowanych]
13 Widok na scenę amfiteatru z prawego rogu
[link widoczny dla zalogowanych]
14 Z lewej na prawą
[link widoczny dla zalogowanych]
15 Bis
[link widoczny dla zalogowanych]
16 Marmurowa tablica u wejścia
[link widoczny dla zalogowanych]
17 Z środka do środka Smile

[link widoczny dla zalogowanych]
18 Samotny Chpin
[link widoczny dla zalogowanych]
19 Znowu Chopin ? Very Happy

[link widoczny dla zalogowanych]
20 Widok na sąd z ławeczki za mostem na Gąsawce
[link widoczny dla zalogowanych]
21 Budynek odlewni czekający na wyburzenie, zdjęcie robione z balustrady telekomunikacji
[link widoczny dla zalogowanych]
22 Tutaj stała synagoga żydowska przed spaleniem przez hitlerowców
[link widoczny dla zalogowanych]
23 Centrum naszego Żnina
[link widoczny dla zalogowanych]
24 Wywróciło się
[link widoczny dla zalogowanych]
25 Chopin... Tym razem z bliska i trochę pocieszony, porozmawiałem z nim i się pożegnaliśmy Smile

[link widoczny dla zalogowanych]
26 W blasku słońca (ziemia u dołu obiektywu)
[link widoczny dla zalogowanych]
27 Szyld nad głównym wejściem 'na działki'
[link widoczny dla zalogowanych]
28 Wejście na ogródki działkowe (teraz już rekreacyjne)
[link widoczny dla zalogowanych]
29 Restauracja pod czaplą Pani i Pan młody w środku Smile

[link widoczny dla zalogowanych]
Zdjęcia wykonana dzisiaj czyli 14 kwietnia 2007 roku między godziną 16:02 a 18:37
Najciekawsze ale niestety kiepskie jakościowo ;/

xnifar

Mam do Wszystkich prośbę, takie posty jak powyższy Rudego, proszę umieszczać tak aby nie trzeba było wędrować po całym forum.
Należało umieścić go w:
http://www.znin.fora.pl/viewtopic.php?t=109
lub
http://www.znin.fora.pl/viewtopic.php?t=44
lub
http://www.znin.fora.pl/viewtopic.php?t=89
Evil or Very Mad

Tuner

"postanowiono otoczyć miasto murem obronnym. Jego budowę rozpoczęto przed 1343r. Fragmenty części fundamentowej murów znajdują się na lewym brzegu Gąsawki (przy moście na ulicy 700-lecia)"

Fragmenty muru faktycznie nadal są do odkopania, bardzo zarośnięte i zniszczone rzędy czerwonych cegieł między tyłami sklepów a samą rzeką, może nawet kilkanaście cm od rzeczki przy samym dole, dzisiaj byłem je oglądnąć. Smile

karolla28

Tuner, Twoje postu tutaj to kopalnia wiedzy Smile

, gratuluję. Może by tak założyć podobny temat o Biskupinie?